(Απόσπασμα διπλωματικής εργασίας στο ΔΠΜΣ "Περιβάλλον και Ανάπτυξη")
Βασικές αρχές της Σύμβασης του Aarhus
Στις 25 Ιουνίου του 1998, στην πόλη Aarhus της Δανίας, με πρωτοβουλία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών υπεγράφη Σύμβαση, σχετικά με το δικαίωμα των πολιτών να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες, σχετικές με ζητήματα περιβάλλοντος και να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων για περιβαλλοντικά θέματα. Η Σύμβαση του Aarhus κυρώθηκε από την Ελληνική Βουλή το 2005 και οι διατάξεις της αποτελούν πλέον νόμο του ελληνικού κράτους (Ν. 3422/2005). Ακολούθως θα εξετάσουμε σημαντικές αρχές που προκύπτουν από το νόμο 3422 :
§ Άρθρο 3, παρ. 2: «Κάθε Μέρος προσπαθεί να εξασφαλίσει ότι οι υπάλληλοι και οι αρχές συνδράμουν και παρέχουν οδηγίες στο κοινό κατά την επιδίωξη πρόσβασης σε πληροφορίες, με τη διευκόλυνση της συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων και κατά την επιδίωξη πρόσβασης στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα»
§ Άρθρο 4, παρ. 1: «Κάθε Μέρος εξασφαλίζει ότι, υπό τους όρους των ακόλουθων παραγράφων του παρόντος άρθρου, οι δημόσιες αρχές, ανταποκρινόμενες σε αίτημα για περιβαλλοντικές πληροφορίες, διαθέτουν τις εν λόγω πληροφορίες στο κοινό, εντός του πλαισίου της εθνικής νομοθεσίας, συμπεριλαμβανομένων, εφόσον ζητούνται και υπό τους όρους της κατωτέρω υποπαραγράφου (β) αντιγράφων των πραγματικών εγγράφων που περιλαμβάνουν τις πληροφορίες αυτές»
§ Άρθρο 6:
- παρ. 1, εδ. (α): «Κάθε Μέρος εφαρμόζει τις διατάξεις του παρόντος άρθρου όσον αφορά αποφάσεις για το κατά πόσον θα επιτρέψουν δραστηριότητες που απαριθμούνται στο παράρτημα Ι» Μεταξύ των δραστηριοτήτων που απαριθμούνται στο παράρτημα Ι, ξεχωρίζουμε: Διυλιστήρια αργού πετρελαίου ή αερίου, Θερμοηλεκτρικοί σταθμοί και άλλες εγκαταστάσεις καύσης με θερμική ισχύ από 50MW και άνω, Εγκαταστάσεις για την αποτέφρωση, ανάκτηση, χημική κατεργασία ή υγειονομική ταφή επικίνδυνων αποβλήτων.
- παρ. 2: «Το ενδιαφερόμενο κοινό ενημερώνεται είτε με δημόσια ανακοίνωση είτε μεμονωμένα, όπως ενδείκνυται, σε πρώιμο στάδιο της διαδικασίας λήψεως περιβαλλοντικών αποφάσεων και κατά κατάλληλο έγκαιρο και αποτελεσματικό τρόπο, μεταξύ άλλων σχετικά με: α) Την προτεινόμενη δραστηριότητα και την εφαρμογή για την οποία λαμβάνεται η απόφαση β) Το χαρακτήρα πιθανών αποφάσεων ή του σχεδίου απόφασης γ) Τη δημόσια αρχή που είναι υπεύθυνη για τη λήψη της απόφασης δ) Την προβλεπόμενη διαδικασία
- παρ. 3: «Οι διαδικασίες συμμετοχής του κοινού περιλαμβάνουν εύλογα χρονοδιαγράμματα για τις διάφορες φάσεις, προσφέροντας επαρκή χρόνο για την ενημέρωση του κοινού, σύμφωνα με την παρ. 2 και για την προπαρασκευή και πραγματική συμμετοχή του κοινού κατά τη λήψη των περιβαλλοντικών αποφάσεων»
- παρ. 5: «Κάθε Μέρος θα πρέπει, όπου ενδείκνυται, να ενθαρρύνει τους μελλοντικούς αιτούντες ώστε να επισημαίνουν το ενδιαφερόμενο κοινό, να προβαίνουν σε συζητήσεις και να παρέχουν πληροφορίες, όσον αφορά στους στόχους της αίτησης τους πριν υποβάλουν αίτηση για άδεια»
- παρ. 7: «Οι διαδικασίες για τη συμμετοχή του κοινού επιτρέπουν στο κοινό να υποβάλλει, εγγράφως ή, όπως ενδείκνυται, σε δημόσια ακρόαση ή έρευνα με τον αιτούντα, τυχόν σχόλια, πληροφορίες, αναλύσεις ή γνώμες τις οποίες θεωρεί συναφείς με την προτεινόμενη δραστηριότητα»
- παρ.8: «Κάθε Μέρος εξασφαλίζει ότι στην απόφαση λαμβάνεται δεόντως υπόψη το αποτέλεσμα της συμμετοχής του κοινού»
Πέραν των ανωτέρω αρχών, η συμμετοχή του κοινού επεκτείνεται με βάση τα άρθρα 7 και 8 σε σχέδια, προγράμματα και πολιτικές σχετικά με το περιβάλλον, καθώς και κατά την προπαρασκευή εκτελεστικών κανονισμών ή/και νομικώς δεσμευτικών κανονιστικών πράξεων γενικής εφαρμογής.
Προκύπτει άμεσα το συμπέρασμα ότι οι διατάξεις του νόμου 3422/2005, ενθαρρύνουν τη διείσδυση των δημοκρατικών διαδικασιών σε ζητήματα που σχετίζονται με το περιβάλλον. Η συμμετοχή του κοινού αποτελεί κεντρικό ζητούμενο και αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα και όχι απλώς τυπικό χαρακτήρα. Το πνεύμα της συνθήκης του Aarhus συντελεί στην εμπέδωση διαδικασιών διαλόγου, οι οποίες συντελούν στην εδραίωση κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους και πολίτη και μεταξύ πολίτη και επιχειρήσεων, γεγονός που – όπως έχει αναφερθεί – πρέπει να είναι προτεραιότητα, ώστε να αποφεύγονται καταστάσεις, όπως αυτή που έχει διαμορφωθεί στο Θριάσιο Πεδίο, όπου η βούληση των πολιτών έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τα επιχειρηματικά σχέδια και τους κρατικούς χειρισμούς.
Στρεβλώσεις κατά την εφαρμογή των διατάξεων της σύμβασης του Aarhus
Παρά την ιδιαίτερα θετική κίνηση, την οποία συνιστά η κύρωση της σύμβασης του Aarhus από την Ελληνική Βουλή, εξετάζοντας την κατάσταση που διαμορφώνεται στο Θριάσιο Πεδίο, δεν υπάρχουν ενδείξεις εφαρμογής των διατάξεων της εν λόγω συνθήκης.
Ξεκινώντας από την πρόσβαση σε περιβαλλοντικές πληροφορίες, σχετικές με την επέκταση του διυλιστηρίου της Ελευσίνας, η επαφή μας με την Επιτροπή Αγώνα, συνέτεινε στο συμπέρασμα ότι συχνά ήταν ιδιαίτερα δυσχερής η απόκτηση εγγράφων των υπηρεσιών που σχετίζονται με την αδειοδότηση της επένδυσης. Αλλά το ζήτημα τις πρόσβασης σε περιβαλλοντιοκές πληροφορίες έχει λάβει ευρύτερη διάσταση. Στις 4 Μαρτίου 2008, ο βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ στην περιφέρεια Αττικής, Αθανάσιος Λεβέντης, με ερώτησή του προς τον Υπουργό Ανάπτυξης, ζήτησε να κατατεθούν από τον Υπουργό τα διοικητικά έγγραφα που στήριξαν την 3491/12-2-2008 Υπουργική Απόφαση, σύμφωνα με την οποία χορηγήθηκε άδεια εγκατάστασης για ένα μέρος του σχεδίου επέκτασης του διυλιστηρίου (Ιός, 2008). Είναι προφανές ότι τα έγγραφα που ζητούνται αφορούν σε περιβαλλοντική πληροφορία και ζητούνται με τον πλέον επίσημο τρόπο, από βουλευτή στο πλαίσιο του Κοινοβουλευτικού Ελέγχου, που αποτελεί ουσιώδη δημοκρατική διαδικασία στις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες. Ο Υπουργός Ανάπτυξης δεν κατέθεσε τα έγγραφα και απάντησε με ένα ενημερωτικό σημείωμα των ΕΛ.ΠΕ. που έχει συνταχθεί από το διευθύνοντα σύμβουλο, Ιωάννη Κωστόπουλο. Το εν λόγω σημείωμα αναφέρει ότι τα ΕΛ.ΠΕ. δεν υπάγονται στον ευρύτερο δημόσιο τομέα και θεωρώντας ότι οι πληροφορίες που ζητούνται αφορούν ζητήματα εταιρικής διακυβέρνησης, σημειώνεται ότι η εταιρία δεν υποχρεούται να παρέχει εξηγήσεις και έγγραφα εκ των φακέλων της και έτσι δε θα πρέπει να παρασχεθούν και τα αντίστοιχα στοιχεία που φυλάσσονται στους φακέλους του υπουργείου (Ιός, 2008). Το ίδιο ενημερωτικό σημείωμα απετέλεσε την απάντηση του Υπουργού Ανάπτυξης σε ερώτηση των βουλευτών του ΚΚΕ, Δ. Κουμπούρη, Ν. Καραθανασόπουλου, Γ. Μαρίνου και Γ. Μαυρίκου, που επίσης ζητούσαν την κατάθεση των εγγράφων (Ιός, 2008).
Είναι φανερό, πως οι απαντήσεις του Υπουργού, ο οποίος επικαλείται έγγραφα της εταιρίας, προκειμένου να αντιμετωπίσει τον έλεγχο της αντιπολίτευσης, αποτελεί πολιτικό ατόπημα, αφού η εκτελεστική εξουσία, που αποτελεί το θεματοφύλακα του δημόσιου συμφέροντος, δεν είναι δυνατόν να ταυτίζεται με τις επιχειρήσεις μέσω των χειρισμών της. Επιπλέον τα έγγραφα που ζητούνται περιέχουν περιβαλλοντικές πληροφορίες και δεν υπάγονται στις εξαιρέσεις της σύμβασης του Aarhus, οι οποίες σχετίζονται με τον εμπιστευτικό χαρακτήρα των πληροφοριών εφ’ όσον αυτές αφορούν εργασίες των Δημόσιων Αρχών ή ζητήματα εθνικής ασφάλειας. Άρα βρισκόμαστε ενώπιον καταστρατήγησης της σύμβασης του Aarhus και του σχετικού νόμου 3422/2005.
Όσον αφορά στις διατάξεις του άρθρου 6, δεν έχει υπάρξει συμμετοχή του κοινού στη λήψη της απόφασης για την αδειοδότηση του διυλιστηρίου, τουλάχιστον σύμφωνα με το πνεύμα της οδηγίας. Οι γνωμοδοτήσεις της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης και των Δήμων, θεωρούνται συχνά ως επαρκείς όσον αφορά στη συμμετοχικότητα στη λήψη αποφάσεων. Ως «κοινό» στη σύμβαση του Aarhus, ορίζεται «ένα ή περισσότερα φυσικά ή νομικά πρόσωπα και, σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία ή πρακτική, οι ενώσεις, οι οργανισμοί ή οι ομάδες τους». Ακολουθώντας τον ορισμό αυτόν, ίσως οι Ο.Τ.Α. να μπορούν να θεωρηθούν ως «κοινό» και έτσι οι αποφάσεις τους όσον αφορά στα περιβαλλοντικά έργα, να καλύπτουν τις διατάξεις περί συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων. Αυτού του είδους η προσέγγιση, όμως, είναι καθαρά τεχνική και τυπική και δεν ανταποκρίνεται στο πνεύμα του νόμου 3422/2005, το οποίο σαφέστατα κινείται στην κατεύθυνση της ευρείας πολιτικής συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων για περιβαλλοντικά έργα. Εξ’ άλλου, στρέβλωση υφίσταται ως προς την εφαρμογή του νόμου 3422/2005 και στο ότι η αρνητική γνωμοδότηση της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης επί της ΜΠΕ του εκσυγχρονισμού του διυλιστηρίου και οι αντιδράσεις εν γένει, δεν ελήφθησαν υπ’ όψιν στο ελάχιστο, αφού δόθηκε έγκριση περιβαλλοντικών όρων από το Υπουργείο, σε αντίθεση με την παρ. 8 του άρθρου 6.
Συμπερασματικά, στην υπόθεση της επέκτασης του διυλιστηρίου της Ελευσίνας, η σύμβαση του Aarhus, έχει αγνοηθεί. Το ίδιο αναμένεται να συμβεί και για το εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής με τη σύμπραξη ΔΕΗ – ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΙΚΗΣ και για τη δημιουργία χώρου διάθεσης επικίνδυνων αποβλήτων στο Μελετάνι της Μάνδρας. Πιστεύουμε ότι οι αντιδράσεις της κοινής γνώμης πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψιν και οι αναπτυξιακές πολιτικές οφείλουν να χαράσσονται συναινετικά. Η συμπόρευση με τις αρχές της σύμβασης του Aarhus αποτελεί μοναδική ευκαιρία αλλαγής του σκηνικού στις σχέσεις κράτους – πολίτη, καταπολέμησης μέρους των αιτίων που οδηγούν στο σύνδρομο NIMBY και χάραξης μίας πολιτικής που ανταποκρίνεται στις λαϊκές απαιτήσεις. Η ευαίσθητη περιοχή του Θριάσιου Πεδίου μπορεί να κερδίσει πολλά από τη θέσπιση συμμετοχικών διαδικασιών.
Αναφορές
Ιός (2008). Η επέκταση της Πετρόλα μέσω ΕΛΠΕ. Πετρ-όλα ή τίποτα; Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία. 8/6/2008
Νόμος 3422/2005. Κύρωση της Σύμβασης για την πρόσβαση σε πληροφορίες, τη συμμετοχή του κοινού στη λήψη αποφάσεων και την πρόσβαση στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου